TRƯỜNG CHÍNH TRỊ LÊ DUẨN

 

                                                                          Hoàng Thị Thu
Giảng viên Khoa Lý luận cơ sở

 
      Chủ tịch Hồ Chí Minh -  Người được tôn vinh là anh hùng giải phóng dân tộc, danh nhân văn hóa kiệt xuất của Việt Nam. Người đã để lại cho dân tộc ta một tài sản tinh thần vô cùng quý báu, là kim chỉ nam, định hướng cho quá trình xây dựng và đổi mới đất nước, trong đó có tư tưởng về dân chủ. Trên phương diện dân chủ, Hồ Chí Minh là người thiết kế lý luận đồng thời nêu gương mẫu mực về thực hành dân chủ ở Việt Nam. Hồ Chí Minh không chỉ đưa ra một hệ thống các luận điểm về dân chủ, mà còn đem tâm huyết cả cuộc đời mình thực hành tư tưởng đó trong các lĩnh vực đời sống xã hội. Đây chính là yếu tố góp phần tạo nên phong cách độc đáo Hồ Chí Minh.
      Dân chủ là một hiện tượng lịch sử xã hội gắn liền với sự tồn tại và phát triển của đời sống con người. Vấn đề dân chủ đã được các nhà kinh điển Mác - Lênin bàn đến từ rất sớm, bởi dân chủ chính là bản chất, mục tiêu và động lực của chủ nghĩa xã hội. Hồ Chí Minh đã bàn và thực hành về dân chủ, một cách toàn diện, sâu sắc, có hệ thống, qua đó thể hiện sự ưu việt có tính bản chất của chế độ mới. Nghiên cứu tư tưởng dân chủ của Hồ Chí Minh có được thể khái quát thành các luận điểm sau:
      Một là, dân chủ có nghĩa là “chính quyền đã thuộc về nhân dân”, nhân dân là chủ thể của quyền lực. Trong tác phẩm Dân vận (10/1949), Hồ Chí Minh đã đưa ra quan niệm toàn diện về dân chủ với nghĩa nhân dân là chủ thể của quyền lực: “NƯỚC TA LÀ NƯỚC DÂN CHỦ / Bao nhiêu lợi ích đều vì dân. / Bao nhiêu quyền hạn đều của dân. / Công việc đổi mới, xây dựng là trách nhiệm của dân. / Sự nghiệp kháng chiến, kiến quốc là công việc của dân. / Chính quyền từ xã đến Chính phủ trung ương do dân cử ra. / Đoàn thể từ Trung ương đến xã do dân tổ chức nên. / Nói tóm lại, quyền hành và lực lượng đều ở nơi dân”¹. Khi khẳng định “nước ta là nước dân chủ” thì điều đó được hiểu là “nhà nước ta là nhà nước dân chủ” và “xã hội ta là xã hội dân chủ”, trong đó, nhà nước và xã hội thống nhất với nhau dựa trên thực thể là “dân chủ”. Dân chủ tức là Nhân dân là chủ thể của mọi “quyền hành và lực lượng”.
      Hai là, bản chất của dân chủ là: dân là chủ và dân làm chủ. Với quan niệm này, Hồ Chí Minh không chỉ đặt Nhân dân lên vị thế chủ thể xã hội, mà còn nói rõ mối quan hệ mật thiết, không thể tách rời giữa vị thế chủ thể xã hội của Nhân dân với hành động làm chủ xã hội của Nhân dân. Người chỉ rõ rằng: “Dân chủ là của quý báu nhất của nhân dân”, đó là lợi ích thiết thực của Nhân dân, là động lực thúc đẩy Nhân dân hành động vì đất nước, vì dân tộc.
      Ba là, dân chủ là nền tảng cho sự phát triển. Quan điểm này thể hiện khi Hồ Chí Minh đề cập đến mối quan hệ giữa ba nhân tố: dân chủ - sáng kiến - hăng hái. Để xã hội có thể phát triển thì sáng kiến (sức sáng tạo) và hăng hái (thái độ tích cực hành động) của Nhân dân là hai nhân tố quan trọng. Nhưng muốn có được sáng kiến và sự hăng hái thì phải phát huy dân chủ. Dân chủ là nền tảng, là điều kiện cho sáng kiến và tinh thần hăng hái.
      Dân chủ là nền tảng cho sự phát triển còn thể hiện ở chỗ dân chủ là động lực cho sự phát triển các tổ chức và toàn xã hội. Theo Hồ Chí Minh, không dân chủ, mất dân chủ, thực hành dân chủ không rộng rãi đó là nguyên nhân gây nên những tật bệnh và kìm hãm sự phát triển của các tổ chức xã hội. Ví dụ, một nguyên nhân làm cho một số tật bệnh xuất hiện trong Đảng chính là vì: “Dân chủ trong Đảng chưa được thực hiện rộng rãi”². Để ngăn ngừa và khắc phục những tật bệnh ấy, chỉ có một con đường, đó là thực hành dân chủ, mở rộng dân chủ. Hồ Chí Minh viết: “Muốn chống tham ô, lãng phí, chống quan liêu thì phải dân chủ, gây tự phê bình và phê bình, làm cho mọi người biết tự phê bình và dám phê bình người”³. Có thể nói rằng, quan niệm coi dân chủ là nền tảng cho sự phát triển đã trở thành một nội hàm quan trọng trong triết lý chính trị Hồ Chí Minh.
      Bốn là, dân chủ thực sự phải gắn liền giải phóng dân tộc. Điều này có nghĩa là để có dân chủ thực sự, yêu cầu đầu tiên là dân tộc cần được giải phóng. Trong chế độ xã hội mới, dân chủ cần được thể chế hóa và đảm bảo bằng pháp luật và nền tảng pháp lý của dân chủ chính là Hiến pháp dân chủ được thông quan bởi Quốc hội được lập nên theo con đường dân chủ. Hồ Chí Minh chỉ rõ: “Một Quốc hội được bầu ra bằng phổ thông đầu phiếu đã bảo đảm cho đất nước một Hiến pháp dân chủ”⁴. Sau khi Cách mạng Tháng Tám thành công, bản Hiến pháp đầu tiên ra đời, bản thân Hồ Chí Minh rất chú trọng tới xây dựng một nền pháp chế xã hội chủ nghĩa, bảo đảm thực hiện quyền lực của Nhân dân. Để đảm bảo dân chủ, Nhân dân cần phải “biết và khéo sử dụng” quyền dân chủ của mình thông qua một hệ thống các đoàn thể nhân dân. Các đoàn thể nhân dân như Hội đồng nhân dân, Mặt trận, Công đoàn, Hội nông dân cứu quốc, Phụ nữ cứu quốc… chính là tổ chức của dân, do dân lập nên. Những đoàn thể ấy là tổ chức của dân, phấn đấu cho dân, bênh vực quyền của dân, liên lạc mật thiết với Chính phủ. Như vậy, trong tư tưởng Hồ Chí Minh, dân chủ không chỉ thể hiện trong việc Nhân dân tổ chức và sử dụng bộ máy nhà nước như là công cụ chủ yếu để thực thi quyền lực của mình, mà còn thể hiện trong việc Nhân dân tổ chức và sử dụng các loại hình đoàn thể Nhân dân. Nói tóm lại, trong quan điểm của Hồ Chí Minh, dân chủ cũng có nghĩa là Nhân dân tự tổ chức, tự điều hành đời sống xã hội.
      Từ những quan điểm trên, trong tư tưởng Hồ Chí Minh, dân chủ là một giá trị, nói như Hồ Chí Minh: “Dân chủ là của quý báu nhất của nhân dân”⁵. Rõ ràng, dân chủ trong tư tưởng Hồ Chí Minh luôn là một giá trị cao quý, một mục tiêu cao quý của sự nghiệp cách mạng của dân tộc Việt Nam, đặc biệt tư tưởng đó có ý nghĩa hết sức quan trọng định hướng cho việc xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa hiện nay.
      Sau hơn 35 tiến hành đổi mới đất nước với những thành tựu nổi bật đã chứng minh một cách thuyết phục về việc thực hành dân chủ trên các mặt kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội… Việc xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam trong giai đoạn hiện nay là yêu cầu mang tính khách quan, nhằm đảm bảo quyền lực nhà nước được kiểm soát bằng nhiều cơ chế khác nhau để tránh những nguy cơ xâm phạm đến quyền tự do, dân chủ của người dân. Các quyền tự do của người dân được ghi nhận trong Hiến pháp và được cụ thể hóa trong các văn bản luật khác, đồng thời được đảm bảo thực hiện trên thực tế bằng nhiều biện pháp khác nhau.
      Nghị quyết Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng khẳng định: “Tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân do Đảng lãnh đạo là nhiệm vụ trọng tâm của đổi mới hệ thống chính trị”⁶. Để tiếp tục vận dụng sáng tạo tư tưởng Hồ Chí Minh về dân chủ trong xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa hiện nay, thời gian tới cần quán triệt và thực hiện tốt một số nội dung cốt yếu sau đây:
      Một là, thực hiện nhất quán mục tiêu tôn trọng, bảo vệ, phát huy quyền làm chủ của nhân dân, tất cả vì độc lập dân tộc, dân chủ, tự do, hạnh phúc của nhân dân
      Đây là mục tiêu quan trọng mang tính bao trùm trong xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, việc thực hiện tốt nội dung này sẽ đảm bảo Nhà nước thực sự là nhà nước của Nhân dân, do Nhân dân và vì Nhân dân. Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh dạy rằng: “Dân chủ là làm sao cho dân được mở miệng ra”⁷. Theo đó, cần chủ động trong lựa chọn và thực thi những cơ chế, hình thức dân chủ hữu hiệu để Nhân dân có cơ hội, điều kiện tham gia vào các hoạt động quan trọng của đất nước, để Nhân dân quyết định những công việc quan trọng của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa phải nhằm hướng tới việc đảm bảo đầy đủ các điều kiện để Nhân dân phát huy quyền làm chủ của mình ở cơ sở, chỉ có như vậy, quyền lực của Nhà nước ở địa phương mới được củng cố và tăng cường. Thực tiễn cũng cho thấy rằng, các thế lực thù địch luôn lợi dụng chiêu bài “dân chủ” và “nhân quyền” để vu cáo, xuyên tạc chế độ dân chủ, thực hiện âm mưu chống phá cách mạng Việt Nam. Chính vì vậy, trong xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa hiện nay phải luôn quán triệt tư tưởng Hồ Chí Minh về dân chủ, tập trung nâng cao dân trí, động viên, giáo dục cùng tạo ra các cơ chế, chính sách thuận lợi để Nhân dân sử dụng quyền làm chủ, quyền lực của mình tham gia vào công tác quản lý nhà nước, quản lý xã hội.
      Hai là, phát huy vai trò lãnh đạo và đổi mới phương thức cầm quyền, lãnh đạo của Đảng đối với Nhà nước pháp quyền của dân, do dân và vì dân
      Thực tiễn quá trình lãnh đạo cách mạng của Đảng ta và Chủ tịch Hồ Chí Minh đều luôn quan tâm tới công tác lãnh đạo và đổi mới phương thức cầm quyền đối với Nhà nước pháp quyền của Nhân dân, do Nhân dân và vì Nhân dân. Vai trò và trách nhiệm của Đảng cầm quyền đã được quy định trong Điều 4 Hiến pháp năm 2013: Đảng Cộng sản Việt Nam “là lực lượng lãnh đạo Nhà nước và xã hội”. “Đảng Cộng sản Việt Nam gắn bó mật thiết với Nhân dân, phục vụ Nhân dân, chịu sự giám sát của Nhân dân, chịu trách nhiệm trước Nhân dân về những quyết định của mình”. “Các tổ chức Đảng và đảng viên Đảng Cộng sản Việt Nam hoạt động trong khuôn khổ Hiến pháp và pháp luật”⁸.
      Hiện nay, trước yêu cầu đặt ra của xu thế hội nhập, toàn cầu hóa quốc tế, công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa và sự nghiệp đổi mới đất nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa rất cần phải tăng cường hơn nữa vai trò lãnh đạo của Đảng, đổi mới phương thức cầm quyền, phương thức lãnh đạo của Đảng với Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Văn kiện Đại hội XIII của Đảng nhấn mạnh: Nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước và năng lực kiến tạo phát triển. Nhà nước mạnh, quản lý có hiệu lực, hiệu quả là thể hiện năng lực lãnh đạo và cầm quyền của Đảng. “Xây dựng nhà nước kiến tạo, Chính phủ liêm chính, hành động, phục vụ, nền hành chính hiện đại, chuyên nghiệp, kỷ cương, công khai, minh bạch”… “xây dựng các thiết chế tư pháp hiện đại, trong sạch, hiệu lực, hiệu quả, dân chủ, nghiêm minh, tăng cường tính thống nhất, đồng bộ, khả thi, ổn định, dễ tiếp cập với chi phí tuân thủ thấp, có sức cạnh tranh quốc tế của hệ thống pháp luật”⁹. Thời gian tới, tiếp tục hoàn thiện những đặc trưng của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa; chú trọng lãnh đạo cụ thể hóa, thể chế hóa đường lối, Cương lĩnh của Đảng thành chính sách, pháp luật của Nhà nước. Sự lãnh đạo của Đảng đối với Nhà nước và xã hội là nhân tố có vai trò quyết định bảo đảm Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam thực sự là Nhà nước của Nhân dân, do Nhân dân và vì Nhân dân. Đồng thời, đây cũng chính là điều kiện quan trọng bảo đảm cho hệ thống chính trị có đủ khả năng chèo lái sự nghiệp đổi mới đất nước vượt qua mọi khó khăn, thử thách, vững vàng đi theo con đường cách mạng xã hội chủ nghĩa mà Đảng, Bác Hồ và Nhân dân ta đã lựa chọn.
      Ba là, xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật đi đôi với chú trọng đây mạnh giáo dục đạo đức, đề phòng, khắc phục những tiêu cực trong hoạt động của Nhà nước
       Quán triệt và vận dụng tư tưởng dân chủ của Chủ tịch Hồ Chí Minh trong xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, cần kết hợp chặt chẽ giữa “đức trị” và “pháp trị”, kết hợp giữa “xây” và “chống” nhằm xây dựng Nhà nước trong sạch, vững mạnh. Đặc biệt, cần chú trọng đúng mức tới công tác giáo dục, bồi dưỡng, nâng cao đạo đức cách mạng cho nhân dân, trước hết là đội ngũ cán bộ, công chức, đảng viên, những người có chức, có quyền. Kiên quyết đấu tranh không khoan nhượng với chủ nghĩa cá nhân, dùng pháp luật nghiêm trị những kẻ vi phạm pháp luật, coi thường pháp luật. Phải luôn đề cao cảnh giác với những biểu hiện tha hóa, biến chất, các hành vi tham ô, tham nhũng, lãng phí của đội ngũ cán bộ, đảng viên, công chức; phải phát huy quyền làm chủ của nhân dân để giữ cho Nhà nước luôn trong sạch, vững mạnh, đủ sức quản lý xây dựng đất nước giàu mạnh, vững bước trong thời hội nhập. Chú trọng xây dựng đội ngũ cán bộ các cấp trong bộ máy công quyền nhà nước từ Trung ương đến cơ sở phải thực sự gần dân, biết lắng nghe ý kiến, nguyện vọng của nhân dân, thực sự yêu dân, kính dân, tin cậy và trọng dân.
      Bốn là, không ngừng nâng cao trình độ dân trí, đồng thời có chính sách thỏa đáng để chăm lo đời sống cho Nhân dân
      Trình độ dân trí của Nhân dân cao, đời sống của Nhân dân được đảm bảo sẽ góp phần tạo sức mạnh tổng hợp cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ đất nước, đồng thời là điều kiện tiên quyết để phát huy vai trò làm chủ của Nhân dân. Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa mà chúng ta đang xây dựng hiện nay là nhà nước do Nhân dân làm chủ, vì vậy hơn bao giờ hết, Đảng và Nhà nước cần có những chính sách thỏa đáng để nâng cao trình độ, chăm lo đời sống cho người dân như đổi mới, phát triển hệ thống giáo dục quốc dân; Nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, nhất là ở vùng biên giới, vùng khó khăn, vùng đồng bào dân tộc thiểu số; Củng cố, nâng cao chất lượng phổ cập giáo dục tiểu học đúng độ tuổi, phổ cập giáo dục trung học cơ sở; đáp ứng yêu cầu phân luồng sau trung học cơ sở; Nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ quản lý, giáo viên; Kiên cố hóa trường, lớp học, trang thiết bị đảm bảo các điều kiện dạy học theo hướng đổi mới, đáp ứng yêu cầu phát triển giáo dục trong giai đoạn hiện nay… Song song với vấn đề nâng cao trình độ dân trí, cần quan tâm chăm lo đến đời sống cho Nhân dân, với những biện pháp cụ thể:  tiếp tục đề cao quan điểm lấy dân làm gốc, chăm lo đời sống nhân dân ngày càng tốt hơn cả về vật chất và tinh thần; xác định đầu tư cho giáo dục, y tế là nhiệm vụ chiến lược nhằm nâng cao chất lượng dân sinh; tìm hướng đi phù hợp để phát triển hạ tầng giao thông nông thôn, có những giải pháp tăng hộ giàu, giảm hộ nghèo, xây dựng hình ảnh cán bộ uy tín với dân…
      Năm là, chú trọng nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ, đảng viên, công chức, viên chức trong các cơ quan quyền lực của Nhà nước
      Đây là nội dung quan trọng trong xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, bởi theo Chủ tịch Hồ Chí Minh, cán bộ là gốc của mọi công việc, cán bộ tốt thì công việc suôn sẻ, cán bộ kém thì công việc cách mạng sẽ gặp khó khăn, trở ngại. Đội ngũ cán bộ, đảng viên, công chức, viên chức trong các cơ quan quyền lực của Nhà nước là lực lượng đại diện cho nhân dân, được nhân dân tin tưởng bầu ra để tham gia vào công tác quản lý, điều hành bộ máy Nhà nước. Do đó, chất lượng, hiệu quả hoạt động của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa chính là phụ thuộc vào chất lượng đội ngũ này. Theo đó, tập trung nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ, đảng viên, công chức, viên chức trong các cơ quan quyền lực của Nhà nước về mọi mặt, như: Phẩm chất chính trị, đạo đức, phong cách, năng lực lãnh đạo, quản lý để họ thực sự là “người đầy tớ thật trung thành của nhân dân”⁹. Đồng thời, cần chú trọng công tác đào tạo, bồi dưỡng cho đội ngũ công chức nhà nước có tác phong công tác chuyên nghiệp, có tri thức về chính trị học, xã hội học, về hệ thống chính trị, pháp luật, quản lý hành chính nhà nước… trên cơ sở đó, ra sức cống hiến, tận tụy, tận tâm phục vụ nhân dân, xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa vững mạnh toàn diện.
      Tóm lại, tư tưởng Hồ Chí Minh về dân chủ là một nội dung quan trọng trong hệ thống tư tưởng Hồ Chí Minh, là cơ sở lý luận và thực tiễn quan trọng giải quyết hiệu quả mối quan hệ giữa nhà nước và công dân, nhất là trong điều kiện xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở nước ta hiện nay. Thực hành  những lời chỉ dẫn của Hồ Chí Minh về dân chủ trong xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam hiện nay không chỉ góp phần củng cố, hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam, mà còn tạo cơ sở nâng cao ý thức cảnh giác, đấu tranh chống lại những chiêu bài dân chủ phản động của các thế lực thù địch. Đặc biệt, thông qua đó góp phần củng cố tốt hơn mối quan hệ dân chủ giữa nhà nước và công dân dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản, phát huy cao độ sức mạnh đoàn kết dân tộc trong xây dựng và phát triển đất nước thời kỳ hội nhập quốc tế hiện nay./.
 
Tài liệu tham khảo
[1] Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb.Chính trị Quốc gia-Sự thật, H, 2011, t.6, tr.232.
[2] Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb.Chính trị Quốc gia-Sự thật, H, 2011, t.7, tr.33-34.
[3] Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb.Chính trị Quốc gia-Sự thật, H, 2011, t.7, tr.434.
[4] Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb.Chính trị Quốc gia-Sự thật, H, 2011, t.4, tr.521.
[5] Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb.Chính trị Quốc gia-Sự thật, H, 2011, t.10, tr.457.
[6] Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Nxb.Chính trị Quốc gia-Sự thật, H, 2021, t.I, tr.174.
[7] https://giaoduc.net.vn/tieu-diem/bac-ho-noi-dan-chu-la-de-lam-sao-cho-dan-duoc-mo-mieng-ra-post165796.gd
[8] Hiến pháp nước Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Việt Nam, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2013, tr.9-10.
[9] Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Tập II, Nxb Chính trị Quốc gia-Sự thật, Hà Nội, 2021, tr.324.